Γιατί ο ελατιάς τρέμει την φωτιά!

Άρθρο – παρέμβαση του προέδρου του ΠΕΣΥΔΑΠ Γρηγόρη Γουρδομιχάλη,  για τη μεγάλη πυρκαγιά στα ελατοδάση του Φενεού, που είναι μέχρι στιγμής η πιο καταστροφική του φετινού καλοκαιριού

 Οι φλόγες που καίνε το πανέμορφο ελατόδασος του Φενεού στην ορεινή Κορινθία, μαρτυράνε κάτι πολύ χειρότερο από ότι έχουμε συνηθίσει κάθε καλοκαίρι.

Κάποτε, μόλις ένα – δύο δεκαετίες πριν, η αγωνία μήπως καούν ελατιάδες από τις φωτιές του καλοκαιριού, δεν υπήρχε.  Οι δασικές πυρκαγιές έκαιγαν πεύκα, πουρναρότοπους, δρυοδάση, λιόδενδρα, αμπελώνες ή καλλιεργημένα, αλλά όχι τα ελατοδάση.

Κάποτε, όμως… Γιατί όπως τα τελευταία χρόνια έδειξαν οι φωτιές στην Πάρνηθα, στον Ταύγετο, στο Μαίναλο, στα Γεράνεια και τώρα στον Φενεό, τα ελατοδάση έπαψαν να είναι απρόσβλητα από τις φλόγες!  

Το χειρότερο είναι πως οι ελατιάδες δεν έχουν “μάθει” να ζουν με τη φωτιά, όπως τα πεύκα. Εάν καούν πολύ δύσκολα ανακάμπτουν, σε αντίθεση με τα πευκοδάση που είναι προγραμματισμένα να… αναγεννιούνται εκ της τέφρας τους.

Οι ορεινοί ελατιάδες στις περιοχές της κεντρικής και νότιας  Ελλάδας, αποτελούν μια ιδιαίτερη περίπτωση. Πρόκειται για μία ζώνη βλάστησης, που αρχίζει από τα 700-800 μέτρα,  και φτάνει μέχρι τα όρια των αλπικών λιβαδιών, στα 1.500 μέτρα υψόμετρο. Πιο χαμηλά, επικρατεί η τυπική… εύφλεκτη μεσογειακή βλάστηση των πεύκων και των πουρναριών, που καίγονται πολύ πιο εύκολα και αναγεννούνται με την ίδια ευκολία.

Γενικά τα ελατοδάση δεν καίγονται εύκολα, ούτε ξεκινά εύκολα μια πυρκαγιά μέσα σε αυτά. Έχουν αρκετή υγρασία, δεν έχουν πολύ ρετσίνι και συνήθως στερούνται εύφλεκτου υπόροφου από θάμνους και πευκοβελόνες.

Μία συνηθισμένη μεσογειακή πυρκαγιά, σταματά, συνήθως,  όταν φτάσει στα πρώτα έλατα. 

Όμως τώρα με την κλιματική κρίση σε εξέλιξη, αν το πύρινο μέτωπο φτάσει στο ελατόδασος η φωτιά επεκτείνεται ανεξέλεγκτη..

 Όταν π.χ. κάηκε το ελατόδασος της Πάρνηθας στην μεγάλη πυρκαγιά του 2007,  το «ολοκαύτωμα» είχε ξεκινήσει από πευκοδάση και θαμνότοπους χαμηλότερων περιοχών.

Καθώς περνάνε τα χρόνια, όμως, φαίνεται πως και τα έλατα γίνονται όλο και πιο ευάλωτα, καθώς «κυκλώνονται»  από συνθήκες ολοένα πιο αφιλόξενες. Η κλιματική κρίση, με τις υψηλές θερμοκρασίες και την παρατεταμένη ξηρασία, προκαλεί θερμικό στρες στα έλατα, τα οποία στη συνέχεια προσβάλλονται και  από ξυλοφάγα έντομα και ξεραίνονται.

Με αυτό τον συνδυασμό ξηρασίας και υψηλής θερμοκρασίας, η περίπτωση του Φενεού μας δείχνει ότι τα έλατα έπαψαν να είναι απρόσβλητα στη φωτιά.

Το ακόμα χειρότερο και πιο δυσοίωνο, όμως, αφορά το μετά! Ένας ελατιάς έχει ανάγκη από ειδικές συνθήκες σκίασης και υγρασίας, για να αναπτυχθεί και να κρατηθεί στη ζωή.

Και μολονότι η μεσογειακή φύση είναι προσαρμοσμένη να ανακάμπτει εύκολα μετά από δασικές πυρκαγιές, τα ελατοδάση δεν συμπεριφέρονται όπως η υπόλοιπη μεσογειακή βλάστηση.

Ενώ δηλαδή τα πεύκα καίγονται πολύ εύκολα, κατορθώνοντας το ίδιο εύκολα να ανακάμψουν,  τα ελατοδάση δεν είναι προσαρμοσμένα στη φωτιά.

Ναι μεν καίγονται πιο δύσκολα,  αλλά ανακάμπτουν πολύ δύσκολα ή και καθόλου!

Για τα πευκοδάση, η πυρκαγιά δεν είναι καταστροφή. Το πεύκο φυτρώνει αμέσως μετά τη φωτιά σε γυμνό έδαφος, ενώ οι σπόροι του δεν χρειάζεται να έρθουν από κάπου αλλού, προέρχονται από τα κλειστά κουκουνάρια των ίδιων των καμένων δέντρων, που είναι προγραμματισμένα να ανοίγουν μερικές μέρες αφότου καούν.

Όσο μεγάλη κι αν είναι μία πυρκαγιά σε ένα πευκοδάσος,  το φθινόπωρο ο τόπος θα είναι γεμάτο με σπόρους, ενώ την επόμενη χρονιά θα αρχίσουν να βλασταίνουν και τα πρώτα πευκάκια…

Δυστυχώς, με τα έλατα δεν συμβαίνει το ίδιο! Αντίθετα, χρειάζονται μία χρονοβόρα και απαιτητική φυσική διαδικασία για να φυτρώσουν ξανά.

Στα πρώτα στάδια τα ζωής τους, τα νεαρά έλατα χρειάζονται σκιά και υγρασία. Αν δεν υπάρχουν ώριμα έλατα για να τους παρέχουν αυτές τις συνθήκες, ούτε… ελατάκια πρόκειται να υπάρξουν!

Με το που θα καεί το ελατοδάσος, αυτόματα χάνονται και οι σπόροι του: το έλατο δεν διαθέτει ώριμα κλειστά «κουκουνάρια» το καλοκαίρι, αφού αυτά ωριμάζουν τον Οκτώβριο.

 Στην πιο καλή περίπτωση, θα χρειαστεί να περάσουν αρκετές δεκαετίες μέχρι να αναπτυχθεί πρώτα μία ψηλή βλάστηση από μεσογειακή βλάστηση, ώστε στη σκιά της να αρχίσουν να ξεπροβάλλουν τα πρώτα μικρά ελατάκια…

Και αυτά τα ελατάκια, δεν πρόκειται να ξαναγίνουν ελατοδάσος, πριν περάσει… ένας αιώνας, τουλάχιστον!

Αν, μάλιστα, ο τόπος είναι χαμηλός με “φτωχό” έδαφος το ελατοδάσος δεν θα επανέλθει ποτέ! Κάθε δάσος ελάτης που χάνεται στη χώρα μας είναι μια πολύ σημαντική απώλεια.

Γι’ αυτό και η φωτιά στον Φενεό είναι η πιο καταστροφική πυρκαγιά μέχρι στιγμής, το φετινό καλοκαίρι .